مهندسی معدن کلیه علوم وابسته به زمین

استخراج اکتشاف فرآوری زمین شناسی سنگ و کانی جواهرات دانلود کتاب...........

مهندسی معدن کلیه علوم وابسته به زمین

استخراج اکتشاف فرآوری زمین شناسی سنگ و کانی جواهرات دانلود کتاب...........

نقاط احساس بدن و جواهرات

مقدمه فرهنگ سنگ های جواهر

پیشگفتار:

نگین های جواهر ، مجموعه ای از کانی های طبیعی ، سنگ ها ، شبه کانی یا شبه سنگ ها و فسیل ها ی قیمتی و نیمه قیمتی با منشاء معدنی یا غیر معدنی است ؛ که از جمال ودلربایی بسیاری برخوردار بوده و مقبولیت عام دارند.

تحقیق پیرامون نگین های جواهر ، از جهات مختلف قابل مطالعه و بررسی است . کانی شناسی علمی ، در دو شاخه ی اکتشاف و استخراج ، غیر از مشاهدات ظاهری به عناصرسازنده ( ترکیب شیمیایی ) ، ساختار تبلور ( کریستالوگرافی ) و خواص اُپتیکی یا میکروسکوپی نگین ها توجه نموده و به دنبال کاربردهای جدیدی برای آن ها در صنعت می گردد و تاریخ کانی شناسی نقطه نظر های دانشمندان گذشته را مورد مطالعه قرار میدهد. کانی شناسی اجتماعی نیز ، جایگاه کانی های جواهر را در فرهنگ و باور های ملـل بررسی نموده به نقل آثار معنوی آن می پردازد.

مقبولیت سنگ های جواهر

کم نظیر بودن رنگ ها ، در نگین های اصیل و قیمتی و تنوع ، درخشندگی و جذابیت بی مانند آن ها ، توجه عموم را به خود جلب نموده است. به طوری که بسیاری از مردم غیر اَز بهره مندی از دل فریبی وزیبایی افسون کننده ی جواهرات و به کار گیری آنها در زینت آلات خویش برای هر یک ارزش و قداست خاصی قائل شده اند. نقش جواهرات در فرهنگ ملی و باورهای مذهبی ملل ، جایگاه ویژه ای دارد. هر قومی با ذوق و علاقه ی بسیار واستفاده از هنر و ابتکارخود ، از گوهرهای گرانبها برای تزیین کاخ ها یا عباد تگاه ها و ساخت تمثال قدیسین استفاده کرده اند.

جواهر خمسه و جواهر اثنی عشر
کانی شناسی همچون سایر علوم به شناخت تعداد معدودی از کانی های اصلی و مشخص که به جواهر پنجگانه یا هفت جواهر و ده یا دوازده جواهرشهرت داشتند می پرداخت؛ که عبارت بودند از : الماس ، زمرد ، نیلم ( یاقوت کبود ) ، یاقوت سرخ ، یشم ، فیروزه ، عقیق ، دُر ، لاجورد ، حدید ، کهربا ، مرجان و مروارید . برای این جواهرات ؛ خواص ، آثار و ویژگی های خاصی ذکر شده وسایر کانی ها خواه به دلیل زیبایی و خواه به دلیل خواص و آثار ی که برای آن ها قائل بودند زیر مجموعه ی کانی های اصلی واقع می شدند . یا از شبه جواهرات اصلی به حساب می آمدند.

آمیختگی علم کانی شناسی با اعتقادات مذهبی و باور های بومی ملل ، به آن جایگاه ویژه ای بخشیده است. به طوری که هر قومی کوشیده تا با ذکر خواصی ویژه ارزش آن را تثبیت کند . یا برای ارج نهادن به آنچه مورد احترامش می باشد از سنگ های جواهر استفاده کند. در قدیم بسیاری از الواح مقدس بر روی سنگ های لاجورد ، یشم یا عقیق حک می شد. ظاهراً آیات ده فرمان برلوحی از یشم یا لاجورد حک شده بود. در مصر باستان ، هند و چین هنرمندان تمثال رب النوع ها را از سنگ یشم یا عقیق حجاری می کردند . گفته اند بـُت بزرگ مکه در عصر جاهلیت را از عقیق یکپارچه تراشیده بودند . استفاده از جواهر و سنگ های قیمتی به منظور دفع شر شیاطین ، یا جذب خیر و کسب حمایت نیروهای نامرئی مورد توجه بود . به همین دلیل تاریخ کانی شناسی با ذکر عجایب افسا نه ای و آثار خارق العاده ای از سنگ های جواهر همراه است .
بنابر روایتی از تورات ، قوم بنی اسرائیل در سفر چهل ساله ی خود با پیامبرشان تعدادی از سنگ های قیمتی را با خود همراه داشتند تا از خواص آن بهره مند شوند وبه سبب آثار آن از گزند حوادث در اَمان بمانند.
در فرهنگ اسلامی ، استفاده از انگشتر با نگین های عقیق ، دُر ، یاقوت ، زبرجد ، زمرد و فیروزه سنتی رایج و پسندیده است . و همچنین برای برخی از نگین ها ، خصوصیات ویژه ای ذکر کرده اند.


طبایع اربعه وسنگ های جواهر

تفسیر دیگری که برای استفاده اَز سنگ های جواهر ارائه می شد، بر اَساس تقسیمات طبایع اربعه بود، یعنی :

آتش                             خاک                  هوا                  و آب

صاحبان این نظریه ، معتقد بودند که هر کس دارای طبعی است که از آغاز تولد ، تحت نفوذ آن طبع قرار دارد . پس برای استفاده ازهرچیزی باید طبیعتی را انتخاب کند که با وجه غالب طبع خودش تناسب داشته باشد. تا با اِتحاد با آن به اعتدال برسد . و چون براین باور بودند که تأثیرات مورد انتظار در سنگ های جواهر ، بیشتر از حد معمول موجود است ؛ به سنگ ها ی قیمتی یا شبه سنگ ها بیشتر توجه می شد.
اهل تنجیم نیز به ارتباط طبایع چهارگانه و ستارگان به ویزه صورت های فلکی معتقد بودند . در این نگرش ، هریک از گوهرها ، براساس تقسیمات عناصراربعه با ویژگی های مخصوصی در ارتباط با صورت های فلکی هر برج ، برای متولدین خاصی برگزیده شده اند که با طبیعت آنان سازگار تر است. (برای اطلاعات بیشتر رجوع شود به بخش سنگ های ماه تولد)

سنگ های جواهر و خاصیت دفع و جذب انرژی ها

عموماً سنگ های جواهر را دارای دو خاصیت جذب و دفع می دانند. یکی جذب نیروهای طیف مثبت و دیگری دفع نیروهای طیف منفی . بنابر این تقسیم بندی ، سنگ هایی که وجه همگرایی در آن ها قوی تر باشد ، سنگ های جاذب می نامند . این سنگ ها ، دارای قدرت بیشتری در جذب انرژی های مثبت اند ؛ مثل: یاقوت . و آن دسته از سنگ ها که وجه واگرایی آن ها بیشتر باشد ، سنگ های دافع نامیده می شوند . این سنگ ها ، دارای قدرت بیشتری در دفع نیروهای منفی هستند ؛ همچون : دُر ها . گروهی از سنگ ها نیز دارای قدرت جذب و دفع تقریباً یکسانند. مثل عقیق ها.
سنگ های جواهر و رنگ درمانی

بی شک ، خداوند در هر یک از پدیده های طبیعی ، به نفع انسان خاصیتی را قرار داده است . انبیای الهی با ارائه ی شریعت دینی خطوط اصلی خوب و بد هر چیز را برای مردم بیان کرده اند . انسان نیز ، بعضی از این خواص را از راه تجربه وتحقیق بدست آورد ه است. اما ، تا شناخت واقعی وصحیح از هر چیز که بالاترین درجه ی علم است ، راه بسیاری را با ید بپیماید .

بهره مندی از خواص سنگ های جواهر و استفاده از آثار روحانی آن از عهد باستان مورد توجه انسان بوده است. کاربردهای روان درمانی و اطلاعات علمی در طول تاریخ کانی شناسی ، رفته رفته با گزافه و خرافات آمیخته شد . قصه پردازان ِ بی توّجه و مستمعین عوام ، دامنه ی جعلیات را گسترش دادند و مدعیان فرصت طلب ، با بیان اغراق آمیز خواص و آثار جواهرات ، در جهت سودجویی های خود مسیرصحیح استفاده از کانی ها را به انحراف کشاندند و این باعث شد تا عده ای به یکباره وجود هر گونه اثر و خاصیتی را در سنگ های جواهر منکر شوند و استفاده از جواهرات در حل معضلات روان و مشکلات جسم انسان تعطیل شود. به همین دلیل نسل بعد ، در پی باز کردن راهی نو به مطالعه ی جدیدی از جواهرات روی آورد و درچند قرن اخیر ، روش علمی کانی شناسی ، کاربرد کانی های طبیعی را در صنعت دنبال کرد و بهره گرفتن از آن را در زمینه هایی که فاقد استدلال تجربی بود مسکوت گذاشت.

در عصر حاضر، هم زمان با بهره ‌مندی از تأثیر جادویی رنگ درمانی سنگهای جواهر و بررسی تابش های نوری آن بر روی روان انسان ، جریان مستقلی در استفاده از پرتو های نوری و تشعشعاتِ موزون جواهرات شکل گرفته است ؛ که مدتی است بصورت درمان با امواج نامرئی جواهرات ، طرفداران خاصی را به خود جذب کرده اند . در دوره ی جدید اگر چه استفاده ی خوراکی از مواد معدنی متروک شده ؛ ولی روش های حسی همچون بکار گیری سنگ ها در ماساژ درمانی رونق یافته اند. که نمونه های آن را در انجمنهای سنگ درمانی مشاهده می کنیم . شکل‌گیری و فعالیت کلینیک‌های انرژی درمانی با کمک سنگهای جواهر و ارتباط کلاس های مدیریت و پرورش ذهن یا مدیتیشن با سنگ های قیمتی در دنیا نمونه ای دیگر از این موج است ؛ که مدعی استفاده از خواص ویژه ی سنگ ها برای درمان بیماری ها هستند . آنان اظهار می کنند که از تأثیر یونهای موجود در هر سنگ بر غدد درون ریز افراد نیازمند به درمان آن ها می پردازند. یا با اتکاء به طب چینی و تمرین یوگا با توجه به چاکراهای تعریف شده ( نقاط حساس بدن انسان ) برای کسب انرژی های ذخیره شده در سنگ ها تلاش می کنند . طرفداران سنگ درمانی با اتکاء به نظریات گذشته با تعمیم آثار و خواص سنگ ها درباره ی کانی های تازه کشف شده مثل : سوژیلیت (1944 - Sugilite ( و تانزانیت ( 1967 – Tanzanite ) و حتی کانی هایی که به عنوان گوهر شناخته نمی شوند مانند : کلسیت ( Calsite ) در بسط و گسترش روش های سنگ درمانی می کوشند . البته روش های روان درمانی جدید نیز می کوشد تا با بهره مندی از جذابیت رنگ ، جلا و شفافیت و بازی های نور در سنگ های جواهر، مثبت اندیشی را به صورت القاء انرژی های مثبت در نهاد علاقه مندان تقویت کند.  

 
                       

نگهداری وتقویت خواص سنگ های جواهر

به اعتقاد طرفداران سنگ درمانی ، انرژی های نهفته در درون سنگ ها که در طی میلیون ها سال جذب شده اند محتاج حفاظت ، پرورش و تقویت هستند. هر سنگی براساس ساختار درونی خود نسبت به عوامل مختلفی چون : " آب ، گرما ، نور، هوا و خاک یا گیاه ، روغن ، نمک و ... " واکنش مثبت نشان داده و تقویت ( شارژ ) می شود . عموماً برای تطهیر یا تقویت سنگ هایی که دارای آب ساختمانی هستند از آب استفاده می شود . همچون : راک کریستال ، عقیق و اُپال ، برای تقویت گروه سنگ های کروندوم با مقاومت بالا همچون : لعل و یاقوت ، از نور ، گرما و هوا استفاده می شود. وبرای اکسید ها با مقاومت پایین تر همچون حدید ( هماتیت ) تنها از هوا و نور کمک می گیرند . گروه اُلیوین ها همچون شاه مقصود و زبرجد در محیط چرب نگهداری می شوند وفلورین را در محیط نورانی و نمک قرار می دهند. فیروزه ها هم در مجاورت آب وهم در مجاورت کاه و چوب و نمک تقویت می شوند ، به همین جهت از خاک اره های مرطوب برای نگهداری فیروزه استفاده میکنند.
از دیر باز این اعتقاد وجود داشت که بکار بردن هریک از سنگ های جواهر در کنار سنگی دیگر در تکمیل اثر و تشدید خاصیت آن مؤثر است. ساختن زیور های سه تا دوازده جواهر، روشی است برای بهره مندی از خواص سنگ های مختلف . الماس را نیز به عنوان جواهری که آثار مطلوب و خواص مفید سایر سنگ ها را به طور مضاعف تشدید می کند می شناختند.

نقاط حساس بدن انسان و سنگ های جواهر
در طب چینی ، "چاکرا" راه ارتباطی و مرکز جذب یا انتقال قوای درونی با محیط خارج است . که این مراکز ارتباطی در نقاط مختلف بدن انسان وجود دارد. سلامت و تعادل هر یک از نواحی تحت پوشش چاکرا ها در جسم ، به سلامت و تعادل نیروهای نامرئی مرتبط با آن منتهی می شود . و بالعکس اگر تعادل روانی شخص در هر زمینه ای بهم بخورد ، جسم او در ناحیه ی چاکراها ی مرتبط با آن دچار اختلال می گردد. به همین دلیل انسان ، برای تقویت نیروی معنوی خود ، نیازمند صیانت و نگهداری صحیح از جسم خویش است . سلامت و صحت اعضاء مشروط به توجه ، تقویت و حفاظت از مراکز ارتباطی جسم و قوای روحانی ( چاکرا ) است . برای حفاظت و تقویت هر یک از چاکراها دستورات متنوعی در زمینه های مختلف چون : معاشرت ، تمرین های خاص یا ورزش ، تغذیه ، ریاضت یا خویشتن داری و ارتباط با طبیعت یا کسب انرژی از سنگ های طبیعی بیان شده است . که در این جا تنها به ارتباط چاکراهای اصلی و سنگ های مرتبط با آن اشاره می کنیم. 


                        

چاکرای تاج، سر ( تقویت کلیه نیروها )
سنگ اصلی: الماس ، آمتیست، فلوریت، سنگ ماه
سنگ جانشین: زمرد، راک کریستال ( دُر )
فلز : طلا

چاکرای طوق، گلو ( صداقت و اخلاص)
سنگ اصلی: آکوامارین، بلوتوپاز، لاجورد، اپال
سنگ جانشین: سودالیت، لاریما
فلز : نقره

چاکرای پیشانی، بین دو چشم ( چشم سوم یا باطن)
سنگ اصلی: عقیق چشمی، عقیق سفید یا آبی، راک کریستال، چشم باز یا شاهین
سنگ جانشین: آکوامارین، یاقوت آبی
فلز : مس

چاکرای مرکز، قلب ( انبساط و فراخی)
سنگ اصلی: فیروزه، دلربا، رودونیت، حدید مگنتیت
سنگ جانشین: رز کوارتز، اُردوکلاس
فلز : طلا

چاکرای خورشیدی ، سینه ( قدرت و تهور)
سنگ اصلی: جاسب قرمز یا زرد (یشم)، سیترین، وردلیت (تورمالین سبز)، اُبسیدین
سنگ جانشین: آمتیست، سنگ ماه
فلز : نقره

چاکرای خاجی ، صلب و رحم( بقاء و زیستن)
سنگ اصلی: سنگ خون (بلود استون)، چشم ببر، مروارید، یاقوت
سنگ جانشین: رودوکروزیت، حدید طلایی (پیریت)
فلز : مس

چاکرای ریشه ( حمایت و امنیت )
سنگ اصلی: جید، زرقون، رز کوارتز، گارنت سیلان
سنگ جانشین: چشم ببر، عقیق زرد (کورنلین)
فلز : طلا

چاکرای دست ( ارتباط و دوستی )
سنگ اصلی: کهربا، عقیق قرمز، گارنت، آکوامارین
سنگ جانشین: فلوریت، مالاکیت
فلز : نقره

چاکرای ساق پا ( ایستادگی )
سنگ اصلی: توپاز طلایی، عقیق سلیمانی، گارنت سیلان، کریسوپریز
سنگ جانشین: یاقوت سرخ، راک کریستال
فلز : مس

چاکرای کف پا ( تعادل )
سنگ اصلی: بـریل طلایی، ایندیکولیت، رودوکروزیت، آونچورین فلداسپار
سنگ جانشین: فیروزه، زرقون
فلز : نقره

چاکرای پنجه پا ( پیروی )
سنگ اصلی: روبیلیت (تورمالین قرمز)، اُنیکس (عقیق سیاه)، کلسیت، جاسپر (جاسپ خونی)
سنگ جانشین: رُز کوارتز ، سفایر
فلز : مس 


                         

جواهرات طبیعی و نگین های مصنوعی

انسان از دیرباز به دنبال راه میانبری بود تا یک شبه ره صد ساله را طی کند. کشف اکسیر اعظم ، آرزوی بشر بود تا با آن بتواند هر فلز بی بهایی را طلا کند و از هر کلوخ بی قیمتی جواهر بسازد. اما تلاش او در این راه به جایی نرسید.
درگذشته ، استفاده از سنگهای جواهر ، مخصوص و محدود به سلاطین و طبقه ی اشراف بود . عموم مردم غالباً از سنگهای کم بها یا بی مقداردرتزئینات خود استفاده می کردند. با رشد علمی و گسترش تکنولوژی، صنعتگران و تجار به منظور کسب درآمد بیشتربا استفاده از نیاز زیبا طلبی و جواهر دوستی مردم ، به ساختن جواهرات مصنوعی و سنگهای زینتی بدلی پرداختند. به طوری که هم اکنون با مهارت فوق العاده ای شبیه ترین مدل های جواهر به نمونه های اصلی آن ساخته شده است . یا در ظاهر ، رنگ ، تراش و درخشندگی سنگهای نیمه قیمتی یا قیمتی تغییراتی بوجود آورده اند تا مورد پسند عموم واقع شوند و نظر بینند گان را بیشتر جلب کنند.
به عنوان مثال ، چون عقیق ها دارای ساختارکریستالی متخلخل اند خاصیت رنگ پذیری خوبی دارند. امروزه بیشتر عقیق ها رنگ واقعی خود را در پشت رنگ هایی که کسب کرده اند پنهان ساخته اند.
رنگ عقیق جگری با محلول نیترات فریک و رنگ عقیق سیاه ( اُنیکس ) با استفاده از عنصر کربن در محلول غلیظ شکر همراه با حرارت و سپس قرارگرفتن در حمام اسید سولفوریک حاصل می شود ؛ برای رنگ عقیق زرد ، عقیق سفید را در محلول اسید هیدروکلریک قرار می دهند ؛ و برای رنگ سبز از نمک کروم یا محلول نیترات نیکل استفاده می شود. رنگ نگین سنگ های آمتیست را در 400 درجه سانتیگراد تغییر می دهند و رنگ نگین های آکوامارین را در 500 درجه سانتیگراد به آبی یکدست تبدیل می کنند. روبی کوارتز ها همان رُز کوارتز ها ی رنگ شده اند . اکثر کانی های متخلخل یا آهکین همچون هاولیت ، فیروزه ، لاجورد ، سودالیت ، تانزانیت ، رودونیت و رودوکروزیت رنگ پذیرند. همچنین از هاولیت ها ی رنگ شده به جای فیروزه یا کریزوکولا و لاجورد استفاده میکنند.

رابطه سنگ ها و کانی ها در علم زمین شناسی

پوسته ی سنگی زمین ، از سرد شدن مواد اولیه ی مذاب شکل گرفته است. به عبارتی پوسته ی سنگی زمین از عناصر یا مواد طبیعی جامد و معمولاً متبلوری به نام کانی( Mineral ) تشکیل شده است. کانی ها ، مواد معدنی متبلوری هستند که دارای ساختار فیزیکی و ترکیب شیمیایی مشخص و واحدی هستند ، سنگ ها نیز عبارتند از جسم طبیعی همگن ( Homogen ) که از یک یا چند کانی تشکیل شده باشد.
بیش از 60% سطح زمین از پوسته ی اقیانوسی و 40% آن از پوسته ی قاره ای تشکیل شده است . سنگ ها تحت فرایند های مختلفی به سه گروه : آذرین ، رسوبی و دگرکونی تقسیم می شوند. سنگ های آذرین ، یک سوم سطح زمین را پوشانده و دو سوم سطح زمین ( بدون احتساب اقیانوس ها ) تحت پوشش سنگ های رسوبی قرار دارد. از طرفی 95% حجم ضخامت 15 کیلومتری پوسته زمین را سنگ های آذرین تشکیل می دهد.
سنگ هایی که از تبلور یا انجماد مواد مذاب درونی یعنی ماگما ( Magma ) ایجاد می شوند " سنگ آذرین " نام دارند.
سنگ های رسوبی ، نیز از تجمع لایه های سفت شده ی ذرات سنگی سازنده پوسته زمین بوجود می آیند . که در اثر عوامل مختلفی خرد شده و در یک محل بر روی هم قرار گرفته اند.
اگر سنگ های آذرین یا رسوبی در شرایط فشارو دمای متفاوت با آنچه که در آن تکوین یافته اند واقع شوند و تغییر شکل دهند ، "سنگ های دگر گونی " نامیده می شوند.
عموماً کانی های قیمتی را در حجم بزرگی از سنگ های مادر می توان یافت . از قدیم جواهرات معدنی را نوع کمال یافته ی سنگ های معمولی می دانستند . اکنون نیز کانی های جواهر را مواد طبیعی می شناسند که از مواد اولیه ی مذاب درون زمین ( ماگما ) تشکیل یافته اند . این مواد در اثرمدفون شدن در اعماق زمین تحت فشارزیاد و دمای بسیار و عواملی چون فعل و انفعالات شیمیایی متبلور شده با گذشت میلیون ها سال طی فرایند های مختلفی به صورت گوهری گران بها ظاهر شده اند.
کانی های آتشفشانی ( Magmatic minerals) یا به صورت هیدرو ترمال ها( Hydrothermal solutin) همراه سنگ های آذرین وجود دارند. یا به صورت کانی های رسوبی ( Sedimentary minerals ) همراه سنگ های رسوبی قرار دارند . و یا به صورت کانی های دگر گونی ( Metamorphic minerals ) از تبلور مجدد مواد اولیه تحت فشار و دمای زیاد در متن سنگ های دگر کونی واقع شده اند.
اجتماع قابل توجه کانی ها را در یک منطقه "معدن" می نامند . معادن به دو صورت اولیه و ثانویه در طبیعت شکل می گیرند. معادن اولیه اجتماع سنگ ها و کانی های همراه آن در محل فرایند های اولیه است ؛ ولی گاهی کانی ها در اثر عوامل طبیعی چون باد ، باران ، سیل ، زلزله و ... از محل اولیه خود تغییر مکان داده و به محل ثانویه منتقل می شوند . این گونه معادن را معادن ثانویه می نامند. بعضی ازمعادن ، ممکن است به صورت مخاذن زیر زمینی در دل زمین قرار داشته باشند . برای استخراج این معادن نیاز به حفر چاه یا تونل در عمق زمین است . بعضی از معادن نیز به صورت مخازن انباشته شده از سطح تا اعماق زمین وجود دارند ؛ که استخراج مواد ، از آن با برداشتن لایه لایه از سطح زمین آغاز می شود . به این گونه معادن ، معادن رو باز می گویند.

گوهرها و کانی های قیمتی

بخش اعظم نگین ها ی جواهر را کانی ها تشکیل می دهند . و جنس بسیاری از اجناس زینتی ، از سنگ یا شبه سنگ های طبیعی است . همه ی این ها مواد متبلور شده ی معدنی هستند که در طبیعت وجود دارند . آن گروه از نگین سنگ های طبیعی معدنی را که دارای ساختار فیزیکی و ترکیب شیمیایی مشخص و یکسانی باشند ، کانی های جواهر می نامند. و آن دسته از نگین سنگ های طبیعی معدنی را که از چند کانی مختلف تشکیل یافته اند ؛ سنگ تزیینی می نامند . فسیل ها و شبه سنگهای جواهر همچون مرجان ، مروارید ، کهربا ، صدف ، عاج ، شاخ و چوب را نیز که منشاء آلـی و غیر معدنی دارند اگر چه از کانی ها نیستند ولی از نظرمواد تزئینی در کنار گوهرها و از جهت بلور شناسی Crystallography ) ( در کانی شناسی علمی مورد مطالعه قرار می دهند.

راه های تجربی گذشتگان برای شناخت سنگ های جواهر

یکی از مهمترین تخصص های کانی شناسی ، شناخت جواهرات اصل از شبه جواهرات بدلی است و به لحاظ اهمیت تمیز و باز شناسی اصل از بدل است که حافظ گله می کند ؛

آه آه از دست صرافان گوهر ناشناس هر زمان خر مهره را با دُر برابر می کنند

درقدیم شناخت تجربی، ملاک تمایز ودرجه بندی سنگ ها بود. و اهم معیار های آن عبارت بودند از : درخشندگی و بازتاب های ظاهری نور همچون تلاء لوء و شفافیت یا کیفیتِ رنگ که از آن در بسیاری از نگین ها به آب دار بودن تعبیر می شد. وهمچنین وزن مخصوص ، درجه ی سختی و نوع تبلور کلوخه های طبیعی . در مورد نگین های تراش داده شده به اصالتِ مقطع و لبه ی تراش ها و چگونگی تراش سنگ نیز توجه می شد. زیرا در مقایسه ی تراش نگین ها ، خطوط مقطع ها و لبه ی تراش ها عموماً در نگین های اصل تیزو سالم است ولی در نگین های مصنوعی منحنی یا لب پَر و خُرد شده اَست. چون سطح نگین های مصنوعی آسیب پذیر ترند . همچنین، وزن مخصوص و درجه ی سختی ، از عواملی است که در شناخت تجربی مورد توجه واقع می شد. عمدتاً همه ی سنگ های جواهر دارای وزن مخصوصی از 5/2 تا 4 = gr/cm هستند . بنابر این ، متناسب نبودن حجم ( یا دامنه ی نگین ) با وزن آن نشانه ی غیر طبیعی بودن آن اَست. نکین های قیمتی و نیمه قیمتی اگرچه ممکن است در ظاهرو رنگ با مشابه خود یکسان باشند ، ولی دروزن مخصوص تفاوت دارند.
مثلاً : نگین های پولیستری ، از وزن مخصوص بسیار کمتری برخوردارند . و وزن مخصوص نگین های شیشه ای نسبت به کانی های جواهر مشابه خود کمتر اَست. درجه ی سختی اَکثر سنگ های جواهر قیمتی بیش از 5/6 موس (Mohs ) است. مقاومت وعدم سایش نگین های گران بها در برابر عوامل خارجی ، از علل تمایز و مقبولیت آن به شمار می آید. یکی از راه های تشخیص کانی های جواهر از یکدیگر و تمیز اصل از بدل آن ، خراش دادن نگین با جسم مشابه یا سخت تر وبررسی تأثیر سایش آنها است ؛ که در گذشته بسیار رایج بود. نگین های اصل با درجه ی سختی بیش اَز 5/6 سطح شیشه ها را خط انداخته و در مقابل سایش های سوهان آهنی تا حدودی مقاوم هستند.
دوام طبیعت خنک ومطبوع کانی ها یکی دیگر از ملاک های تجربی در گذشته بود ؛ به طوری که کانی های اصل دیر تر تحت تأثیر حرارت بدن و دست واقع می شوند و خنکی خود را بیشتر حفظ می کنند. به این ویژگی ، خاصیت رفع عطش یا خنکی می گفتند.

راه های علمی تشخیص سنگهای اصل از بدل

هم اکنون با تثبیت روشهای علوم تجربی در بررسی و مطالعه‌ی موضوعات طبیعی ، خواص سنگهای جواهرنیزبه صورت آزمایشگاهی مورد مطالعه قرارگرفته وتحقیقات وسیعی پیرامون آن ها انجام شده است .
به همین دلیل علوم جدید می‌کوشد با بررسی دقیق و تجربی از تجزیه‌ ساختمان سنگها ، به دسته بندی آنها پرداخته و روش قابل اتکایی را برای شناسایی کانی ها وبررسی خواص احتمالی هر یک از سنگها ارائه نماید . همچنین میکوشد تا به دور از افسانه های ساختگی و نظریه های غیر قابل اندازه گیری به آثار مختلف و پنهان آن واقف گشته و از آن بهره مند شود.
سنگ ها دارای ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی خاصی هستند ؛ که هر کس می تواند با کسب اطلاعات به ثبت رسیده از کانی ها و کسب تجربه بر اساس مشخصه های ظاهری و ملموس ، به اصالت و مرغوبیت آن پی ببرد.
اصلی ترین راه شناسایی کانی های قیمتی ونیمه قیمتی از مشابه های مصنوعی یا کم ارزش آن ، مقایسه خواص فیزیکی و شیمیایی آن هاست که یا با مشاهده ی ظاهری تشخیص داده می شود ویا با آزمایش قابل بررسی است. امروزه اگر چه با رشد تکنولوژی شباهت نگین های مصنوعی به اصل بیشتر شده ؛ ولی ، ابزار بررسی و راه های تشخیص اصل از بدل نیز دقیق ترند. مشخصات ظاهری برای تشخیص کانی های جواهر عبارت است از: رنگ ، شفافیت ، جلا و ناخالصی های طبیعی .
رنگ ( Colour ) : یعنی رنگ ظاهری و طبیعی کانی که در طبیعت مشاهده می شود. علت اصلی تفاوت رنگ در کانی ها ، وجود خواص فیزیکی و به طور عمده عناصر تشکیل دهنده ی متفاوت یا وجود مواد خارجی وارد شده در یک کانی است.عموم مردم کانی ها را براساس رنگ آن می شناسند . از همین روی تقسیم بندی کانی ها براساس رنگ عامیانه ترین نوع تقسیم است .
شفافیت ( Transparency ) : امکان عبور نور از درون کانی یا مشاهده تصویر اجسام از پشت نگین که آن را نیز به چهاردسته تقسیم نموده اند: شفاف ، نیمه شفاف ، نیمه مات و مات .
جلا ( Luster ) : انعکاس نور در سطح ظاهری کانی ، که با ضریب شکست نور رابطه ی مستقیم دارد. و آن را به پنج نوع تقسیم کرده اند:
الماسی ، شیشه ای ، صمغی یا ابریشمی ، صدفی یا مرواریدی ، چرب و فلزی همچون پیریت .
محتویات و نا خالصی ها ( Inclusions ) : یعنی وجود ذرات ریز در کانی . نا خالصی ها عمدتاً به شکل دانه های ارزنی یا سوزنی ، غبارهای ابری یا پـر مانند هستند که هم جنس کانی یا از جنس کانی های دیگر می باشند این ناخالصی ها غیر از موارد خاص ومعدود بیانگر اصالت ِ کانی های طبیعی بوده و به آن ارزش می بخشند.
پدیده چند رنگی ( Pleochroism ): تفاوت رنگ هر کانی از جهات مختلف به علت تراکم نابرابر ملکولی .
مهمترین ملاک های تجربی گذشته که هنوز مورد توجه قرار دارند و اصلی ترین معیار های اُپتیکی و آزمایشگاهی نوین که در کانی شناسی به کار گرفته می شوند عبارتند از:
رنگ سائیدگی ( Color of streak ) : اثر سایش کانی یا نگین آن بر صفحه محک چینی بدون لعاب . برای شناسایی یک کانی ابتدا رنگ گرد یا خاکه ی آن را برروی صفحه ی محک چینی مشاهده می کنیم.
رَخ یا کلیواژ ( Cleavage ) : تمایل شکسته شدن کانی در امتداد پیوند های منظم ملکولی بلور.که توجه به آن برای تراش سنگ های جواهر اهمیت بسیاری دارد. زیرا وجود " رخ " یا خط شکاف ، بیشتر کانی ها را در مقابل ضربه های حتی مختصر آسیب پذیر می سازد.
شکستگی ( Fracture ) : تمایل شکسته شدن کانی در امتداد سطوحی غیر از رَخ یا کلیواژ که مقطع این شکست به سه شکل مشاهده می شود : صدفی ، رشته ای ، ناهموار.
سختی ( Hardness ) : مقاومت سطح کانی در برابر سایش و خراش اجسام سخت. که براساس جدول موهس سخت ترین آن الماس ( M 10 ) و سست ترین آن تالک یا گرافیت نوک قلم ( M 1 ) می باشد.
وزن مخصوص یا چگالی ( Specific gravity ) : میزان وزن کانی نسبت به حجم آن . D = P / V
چگالی یک کانی تابع وزن اتمی عناصری است که در ترکیب آن به کار رفته اند.
تبلور ( Crystal system ) : شکل منظم و هندسی کانی ( براساس آرایش ملکولی ) که در طبیعت یافت می شود.اجتماع اتم های یون مثبت ( کاتین ـ Cation ) و یون منفی ( آنیون ـ Anion ) یا خنثی ، بنیا ن آرایش ملکولی و سپس شکل منظم کانی هاست که از نظر بلور شناسی به شش گروه تقسیم شده اند:

1ـ کوبیک Cubic 2ـ تتراکونال Tetragonal 3ـ مونوکلینیک Monoclinic
4ـ تری کلینیک Triclinic 5ـ اُرتورومبیک Orthorombic 6 ـ هگزاگونال Hexagonal

ترکیب شیمیایی ( Chemical composition ) : ترکیب عناصر سازنده هر کانی می گویند . بنابراین کانی ها یی را که دارای عناصر سازنده ی مشترکی باشند ، هم گروه می نامند . زیرا هر یک از کانی های هم گروه دارای عناصر شیمیایی اصلی هستند و در گروه خود با عناصر دیگری کم یا زیاد همراهند. که آن عناصر اضافه درتعیین رنگ و خصوصیات ظاهری کانی مؤثرند.
بازتاب های نوری ( Optical properties ) :
بازگو کننده آثار تابش یا باز تاب های نور برسنگ جواهر می باشند . که عبارتند از :
ـ ضریب شکست نور ( Refractive ) : نسبت سرعت عبور نور درهوا بر نسبت سرعت عبور نوراز جسم.
ـ شکست مضاعف پرتو های نور (Double Refraction) : مشاهده دو خط پس از شکست در بلور کانی؛ در امتداد خط خارجی را گویند . که ممکن است اختلاف بعضی از خطوط شکستهای مضاعف بسیار کم باشد و فقط با دستگاه مخصوص ( رفراکتومتر ) قابل مشاهده و اندازه گیری باشند.
ـ پراکندگی پرتوها ( Dispersion ): به اختلاف ضریب شکست نور ، برای پرتوهای تجزیه شده نور پس از شکست از پرتو قرمز تا پرتو بنفش گفته می شود.
طیف جذبی نور (Absorption): طیف جذب نشده از پرتو های رنگی عبور کننده از یک کانی که توسط دستگاه اسپکتروسکُپ مورد مطالعه و اندازه گیری قرار می گیرد.
تتویر یا پرتوافشانی (Luminescence): عبارت است از تداوم تابناکی پس از قطع منبع نور.اگر هر یک از کانی ها پس از قطع تابش شدید نوربرای مدت کوتاهی روشنایی تابیده شده را در خود نگه دارد به این خاصیت فلورسنسی (fluorescence) یا تابناکی می گویند. اگر این پدیده تابناکی پس از تابش اندکی نور تداوم داشته باشد آن را فسفرسانسی (Phosphorescence) می نامند.

نظرات 1 + ارسال نظر
احمد چهارشنبه 6 بهمن‌ماه سال 1389 ساعت 17:03 http://www.superstar76.blogfa.com

وبلاگ خوبی داری
به وبلاگ من هم سربزن

برای نمایش آواتار خود در این وبلاگ در سایت Gravatar.com ثبت نام کنید. (راهنما)
ایمیل شما بعد از ثبت نمایش داده نخواهد شد